پنجمين جلسه ديماه 89 «پايمال كردن حقوق يتيمان»

 

موضوع: گناهان كبيره (پايمال كردن حقوق يتيمان)
مفهوم یتیم

«یتیم» در اصل به معنای تنها و منفرد است و از یَتَمَ، یَتْیَمُ، یُتماً و یَتماً می باشد و در افراد انسان، به انقطاع و جدایی كودك از پدر یا از دست دادن او ـ قبل از سن بلوغ ـ اطلاق می شود.

یتیم در اصطلاح مفسران نیز دارای معنای ویژه ای است; چنان كه مرحوم علامه طباطبایی(رحمه الله) می گوید: «یتیم به كسی گفته می شود كه پدرش را از دست داده و این واژه برای شخصی كه مادرش مرده، به كار نمی رود، برخی معتقدند كه در میان افراد انسان یتیم كسی است كه پدرش مرده و در حیوانات به كسی كه مادرش را از دست داده اطلاق می گردد.»

یتیم گرچه از نوازش های پدری محروم است، ولی از رحمت خداوند مهربان بی نصیب نیست و لطف پروردگار شامل حال او می شود، در دین مقدس اسلام، نسبت به رعایت حال و حفظ حقوق یتیم، سفارش فراوان شده و این اهمیت تنها اختصاص به اسلام ندارد.

 

چنان كه قرآن كریم می فرماید:
وَإِذْ أَخَذْنَا مِيثَاقَ بَنِي إِسْرَائِيلَ لاَ تَعْبُدُونَ إِلاَّ اللّهَ وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا وَذِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينِ وَقُولُواْ لِلنَّاسِ حُسْنًا وَأَقِيمُواْ الصَّلاَةَ وَآتُواْ الزَّكَاةَ ثُمَّ تَوَلَّيْتُمْ إِلاَّ قَلِيلًا مِّنكُمْ وَأَنتُم مِّعْرِضُونَ ﴿سوره بقره آيه 83﴾
 «به یاد آرید آن هنگام را كه از بنی اسرائیل پیمان گرفتیم كه جز خدا را نپرستید و به پدر و مادر و خویشاوندان و یتیمان و درویشان نیكی كنید و با مردمان سخن نیك گویید و نماز بخوانید و زكات بدهید، ولی جز اندكی، پشت كردند و رویگردان شدند.»

وَلاَ تَقْرَبُواْ مَالَ الْيَتِيمِ إِلاَّ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ حَتَّى يَبْلُغَ أَشُدَّهُ وَأَوْفُواْ بِالْعَهْدِ إِنَّ الْعَهْدَ كَانَ مَسْؤُولًا ﴿سوره اسراء آيه 34﴾
و به مال يتيم جز به بهترين وجه نزديك مشويد تا به رشد برسد و به پيمان [خود] وفا كنيد زيرا كه از پيمان پرسش خواهد شد (34)

خداوند در اين آيه مي فرمايد: هرگز به مال يتيم نزديك نشويد!اما منظور خداوند ازاين  دستور چيست؟! از اموال يتيم فرار كنيم! رابطه مان را با يتيمان قطع كنيم! خير منظور اينها نيست..بلكه خداوند از ما انتظار دارد در حق يتيماني كه هنوز به سن بلوغ (بلوغ جسمي و فكري) نرسيده اند برادري كنيم و با آنها مانند فرزندان و خانواده خود رفتار كنيم و نسبت به آنها بي تفاوت نباشيم و از اموالي كه از پدر برايشان مانده در جهت كسب درآمد براي آنها به نحو احسن استفاده كنيم زيرا اين اموال در دست ما امانت است و بايد به هنگام بلوغ اموال را به يتيمان تحويل دهيم تا خود براي خودشان كسب درآمد كنيم.

اما چگونه بفهميم كه به بلوغ جسمي و فكري رسيده اند؟!
جواب اين سوال را خداوند در آيه زير اين چنين بيان مي كند:
وَابْتَلُواْ الْيَتَامَى حَتَّىَ إِذَا بَلَغُواْ النِّكَاحَ فَإِنْ آنَسْتُم مِّنْهُمْ رُشْدًا فَادْفَعُواْ إِلَيْهِمْ أَمْوَالَهُمْ وَلاَ تَأْكُلُوهَا إِسْرَافًا وَبِدَارًا أَن يَكْبَرُواْ وَمَن كَانَ غَنِيًّا فَلْيَسْتَعْفِفْ وَمَن كَانَ فَقِيرًا فَلْيَأْكُلْ بِالْمَعْرُوفِ فَإِذَا دَفَعْتُمْ إِلَيْهِمْ أَمْوَالَهُمْ فَأَشْهِدُواْ عَلَيْهِمْ وَكَفَى بِاللّهِ حَسِيبًا ﴿سوره نساء آيه 6﴾
و يتيمان را بيازماييد تا وقتى به [سن] زناشويى برسند پس اگر در ايشان رشد [فكرى] يافتيد اموالشان را به آنان رد كنيد و آن را [از بيم آنكه مبادا] بزرگ شوند به اسراف و شتاب مخوريد و آن كس كه توانگر است بايد [از گرفتن اجرت سرپرستى] خوددارى ورزد و هر كس تهيدست است بايد مطابق عرف [از آن] بخورد پس هر گاه اموالشان را به آنان رد كرديد بر ايشان گواه بگيريد خداوند حسابرسى را كافى است (6)

خداوند در آيه 2 سوره نساء مي فرمايد: از اموال يتيمان كه در اختيارتان است در جهت كسب درآمد براي آنها استفاده كنيد و هرگز از اموال و دارايي آنها در جهت كسب درآمد و ثروت اندوزي خود استفاده نكنيد زيرا اين اموال امانتي است در دست شما و هيچگاه اين اموال را با اموال خود مخلوط نكنيد.
وَآتُواْ الْيَتَامَى أَمْوَالَهُمْ وَلاَ تَتَبَدَّلُواْ الْخَبِيثَ بِالطَّيِّبِ وَلاَ تَأْكُلُواْ أَمْوَالَهُمْ إِلَى أَمْوَالِكُمْ إِنَّهُ كَانَ حُوبًا كَبِيرًا ﴿سوره نساء آيه 2﴾
و اموال يتيمان را به آنان [باز]دهيد و [مال پاك] و [مرغوب آنان ] را با [مال] ناپاك [خود] عوض نكنيد و اموال آنان را همراه با اموال خود مخوريد كه اين گناهى بزرگ است (2)

وعده خداوند براي كسانيكه در حق يتيمان ظلم مي كنند:
إِنَّ الَّذِينَ يَأْكُلُونَ أَمْوَالَ الْيَتَامَى ظُلْمًا إِنَّمَا يَأْكُلُونَ فِي بُطُونِهِمْ نَارًا وَسَيَصْلَوْنَ سَعِيرًا ﴿سوره نساء آيه 10﴾
در حقيقت كسانى كه اموال يتيمان را به ستم مى‏خورند جز اين نيست كه آتشى در شكم خود فرو مى‏برند و به زودى در آتشى فروزان درآيند (10)

خداوند در اين آيه خطاب به كسانيكه در حق يتيمان ظلم مي كنند مي فرمايد : جز اين نيست كه در شكم هاي خود آتش فرو مي برند و اين وعده خداوند است و بياد داشته باشيم كه وعده هاي الهي دروغ نيستند!
اما شايد اين مساله پيش بيايد و با خود بگوييم كه: با وجود اين وعده هاي الهي چه نيازي است كه خودمان را در دردسر بياندازيم و دچار عذاب الهي شويم! اصلا كاري به كار يتيمان نداريم و براي خود هم دردسر درست نمي كنيم!

اين نوع تفكر كاملا اشتباه است زيرا:
بني آدم اعضاي يكديگراند ************** كه در آفرينش ز يك گوهراند
چو عضوي به درد آورد روزگار ************** دگر عضوها را نماند قرار

بله فرق انسان و حيوان در اين است كه انسان عقل ، عواطف و احساسات دارد و حيوان فاقد اينهاست و كسي كه توانايي اش را دارد كه دست ديگران را بگيرد ولي نسبت به ديگران بي تفاوت است اصلا انسان نيست و از حيوان هم پست تر است و اين نظر شخصي بنده نيست بلكه كلام خدا در قرآن است.

دوستان عزيز اين نكته را هميشه در ذهن داشته باشيم كه: هر گاه خداوند ما را وسيله اي براي انجام يك كار خير قرار مي دهد نشان از توفيقي است كه خداوند به ما عطا كرده و ما بايد به اندازه توانمان و به نحو احسن آن را انجام دهيم زيرا خداوند از هر كسي به اندازه توانش انتظار دارد.
خداوند درباره آثار بي اعتنايي به يتيمان در قرآن مي فرمايد:

وَأَمَّا إِذَا مَا ابْتَلَاهُ فَقَدَرَ عَلَيْهِ رِزْقَهُ فَيَقُولُ رَبِّي أَهَانَنِ ﴿سوره فجر آيه 16﴾
و اما چون وى را مى‏آزمايد و روزى‏اش را بر او تنگ مى‏گرداند مى‏گويد پروردگارم مرا خوار كرده است (16)

كَلَّا بَل لَّا تُكْرِمُونَ الْيَتِيمَ ﴿سوره فجر آيه 17﴾
ولى نه بلكه يتيم را نمى‏نوازيد (17)

دوستان عزيز به خداوندي خدا مسلمان بودن تنها اين نيست كه فقط و از روي عادت در شبانه روز هفده ركعت نماز بخوانيم!

خداوند در آيات  8 تا 17 سوره  بلد مي فرمايد: ما به شما چشم و گوش و زبان داديم و راه خوب و بد را نيز به شما آموختيم پس چرا در دستورات ما تامل نمي كنيد و نسبت به آنها بي تفاوتيد! ما اين همه نعمت را براي اين به شما داده ام تا با تفكر وتعقل در دستورات، مرا اطاعت كنيد!

أَلَمْ نَجْعَل لَّهُ عَيْنَيْنِ ﴿8﴾   آيا دو چشمش نداده‏ايم (8)

وَلِسَانًا وَشَفَتَيْنِ ﴿9﴾   و زبانى و دو لب (9)

وَهَدَيْنَاهُ النَّجْدَيْنِ ﴿10﴾   و هر دو راه [خير و شر] را بدو نموديم (10)

فَلَا اقْتَحَمَ الْعَقَبَةَ ﴿11﴾   و[لى] نخواست از گردنه [عاقبت‏نگرى] بالا رود (11)

وَمَا أَدْرَاكَ مَا الْعَقَبَةُ ﴿12﴾   و تو چه دانى كه آن گردنه [سخت] چيست (12)

فَكُّ رَقَبَةٍ ﴿13﴾   بنده‏اى را آزادكردن (13)

أَوْ إِطْعَامٌ فِي يَوْمٍ ذِي مَسْغَبَةٍ ﴿14﴾  يا در روز گرسنگى طعام‏دادن (14)

يَتِيمًا ذَا مَقْرَبَةٍ ﴿15﴾  به يتيمى خويشاوند (15)

أَوْ مِسْكِينًا ذَا مَتْرَبَةٍ ﴿16﴾   يا بينوايى خاك‏نشين (16)

ثُمَّ كَانَ مِنَ الَّذِينَ آمَنُوا وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ وَتَوَاصَوْا بِالْمَرْحَمَةِ ﴿17﴾   علاوه بر اين از زمره كسانى باشد كه گرويده و يكديگر را به شكيبايى و مهربانى سفارش كرده‏اند (17)

اجراي دستورات الهي تنها براي زماني نيست كه دنيا به كام ماست ! بلكه اگر در شرايط دشوار دستورات الهي را به جا آورديم بنده واقعي هستيم!

« راننده واقعي اونه كه اگه جاده باريك شد بتونه خوب رانندگي كنه »

به خدا دستورات الهي هيچ كدام سخت نيست و خدا از هر كس به اندازه توانش انتظار دارد. پس بياييد به اندازه توانمان در راستاي رسيدن به خدا گام برداريم و هرگز كوتاهي نكنيم.

وَلْيَخْشَ الَّذِينَ لَوْ تَرَكُواْ مِنْ خَلْفِهِمْ ذُرِّيَّةً ضِعَافًا خَافُواْ عَلَيْهِمْ فَلْيَتَّقُوا اللّهَ وَلْيَقُولُواْ قَوْلًا سَدِيدًا ﴿سوره نساء آيه 9﴾
آنان كه اگر فرزندان ناتوانى از خود بر جاى بگذارند بر [آينده] آنان بيم دارند بايد [از ستم بر يتيمان مردم نيز] بترسند پس بايد از خدا پروا دارند و سخنى [بجا و] درست گويند (9)

دوستان مرگ خبر نمي كند!
بياييد اين را در نظر بگيريم كه فردا روز آخر زندگي مان است ، با اين وجود انتظار داريم ديگران با فرزندان و خانواده ما چگونه برخورد كنند! پس آنگونه كه خود از ديگران انتظار داريم با يتيمان كه پناهي ندارند رفتار كنيم.

روايات در رابطه با نيكي به يتيمان:
حضرت محمد ـ صلّي الله عليه و آله و سلّم ـ مي فرمايد:

و الذَّي تفسي بيده لايلي مسلم يتيماً فيحسن ولايته و يضع يده علي رأسه إلّا رفعه الله عزَّوجلَّ بكلِّ شعرة درجة و كتب له بكلِّ شعرة حسنة و محي عنه بكلِّ شعرة سيّئة. كنزالعمّال، ج 3 / صفحه 175، حديث 6030

سوگند به كسي كه جانم در قبضه قدرت اوست، هر مسلماني كه سرپرستي يتيمي را به عهده بگيرد وبخوبي از عهده ولايت و سرپرستي آن يتيم برآيد و دست محبّت بر سر او بكشد به عدد هر مويي كه از زير دستش مي گذرد خداوند متعال يك درجه مقام او را بالا مي برد و يك ثواب در نامه عمل وي مي نويسد و يك گناه از او كم مي كند.

امام جعفر صادق ـ عليه السّلام ـ فرمود:

«من اراد ان يدخله الله عزّوجلَّ في رحمته و يسكنه جنَّته فليحسن خلقه ... و ليرحم اليتيم.» امالي صدوق، صفحه 318

كسي كه بخواهد مشمول رحمت خداوند گردد و وارد بهشت شود... بايد نسبت به يتيمان دلسوز و مهربان باشد.
رسول خدا ـ صلّي الله عليه و آله و سلّم ـ مي فرمايد:

«اتحبُّ ان يلين قلبك و تدرك حاجتك؟ ارحم اليتيم و امسح رأسه و أطعمه من طعامك يلين قلبك و تدرك حاجتك.» كنزالعمّال، ج 3 / صفحه 169، حديث 6002.

آيا دوست داري دلت نرم و آرزويت برآورده شود؟ (آنگاه فرمود:) بر يتيم ترحّم كن و دست محبّت بر سر او بكش و از غذاي خود به او بخوران تا قلبت نرم و حاجتت روا گردد.

«دوستان بياييد تا زنده ايم تكاني به خود دهيم تا در آن دنيا از كساني نباشيم كه حسرت مي خورند »
اميد است كه بتوانيم وظايفمان را در قبال ايتام جامعه به خوبي به انجام برسانيم
آمين يا رب العالمين
آياتي كه در طول هفته بايد مطالعه كنيم
پنجشنبه: سوره الاسراء آيات 23 تا 393 (صفحه 400)
جمعه: سوره النساء آيات 1 تا 10 (صفحه 106)
شنبه: سوره آل فجر آيات 14 تا 30 (صفحه 863)
يكشنبه: سوره البلد آيات 1 تا 20 (صفحه 865)
دوشنبه: سوره الكهف آيات 66 تا 82 (صفحه 425)
سه شنبه: سوره الماعون آيات 1 تا 7 (صفحه 879)
چهارشنبه: سوره الضحي آيات 1 تا 11 (صفحه 868)
ثواب قرائت هديه نثار روح مطهر جواد الائمه (ع)