دومین جلسه فروردین ماه 90 «فضیلت های سوره حمد»
موضوع: فضیلت های سوره حمد
حضرت محمد (ص): سوره حمد با ارزشترین ذخایر گنج های عالم است.«بحار الانوار»
وَلَقَدْ آتَيْنَاكَ سَبْعًا مِّنَ الْمَثَانِي وَالْقُرْآنَ الْعَظِيمَ ﴿سوره حجر آیه 87﴾
و به راستى به تو سبع المثانى [=سوره فاتحه] و قرآن بزرگ را عطا كرديم (87)
نکته ای که از این آهی برداشت می شود آن است که سوره حمد به قدری با ارزش و با اهمییت است که در مقابل نزول کل قرآن آمده و خداوند آنرا چکیده ای از قرآن می داند.
فَإِذَا اسْتَوَيْتَ أَنتَ وَمَن مَّعَكَ عَلَى الْفُلْكِ فَقُلِ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي نَجَّانَا مِنَ الْقَوْمِ الظَّالِمِينَ ﴿سوره مومنون آیه 28﴾
و چون تو(حضرت نوح) با آنان كه همراه تواند بر كشتى نشستى بگو ستايش خدايى را كه ما را از [چنگ] گروه ظالمان رهانيد (28)
فلسفه وجوب قرائت سوره حمد در نماز چیست ؟
به طور خلاصه باید بگوییم اساساً سوره حمد با سوره‌های دیگر قرآن فرق روشنی دارد. به خاطر این که سوره‌های‌دیگر همه از زبان خداست ولی این سوره از زبان بندگان است. بنده با خواندن سورة حمد احساس می‌کند که به خدا نزدیک‌می‌شود و با خدا مناجات می‌کند و پیداست که اثر تربیتی آن بسیار است.
این سوره از دو بخش ترکیب یافته و جامع حمد و ستایش خدا و خواسته‌های بندگان است. روی همین اصل حدیثی ازپیامبر اکرم(ص) نقل شده که خداوند می‌فرماید:«سوره حمد را در نماز قرار دادم تا بین خود و بنده‌ام تقسیم کرده باشم؛ نیمی‌مربوط به من و نیمی مربوط به بنده‌ام می‌باشد». و چون بندة بی نهایت نیازمند در برابر خداوند بی‌نهایت بی نیاز قرار گرفته‌قطعاً خود را باید فراموش کند. نخست خدا را ببیند، از او شروع کند و سپس به نیازمندی‌های خود بپردازد. در برابر او خضوع‌کند و بگوید:«غیر از تو دیگران هیچ، ستایش و خضوع من، همه مخصوص تو است.» خلاصه در اهمیت سورة حمد همین‌بس که در قرآن از جمله سورة حجر آیه 87 این سوره را با تمام قرآن همپایه قرار داده «و لقد آتیناک سبعاً من المثانی والقرآن العظیم»؛ ما سورة حمد و قرآن عظیم را به تو عطا کردیم» پس بدین دلیل است که خداوند سوره حمد را در نمازواجب نموده است.
هفت آيه اى كه در اين سوره وجود دارد هر كدام اشاره به مطلب مهمى دارد:
بسم الله : سر آغازى است براى هر كار، و استمداد از ذات پاك خدا را به هنگام شروع در هر كار به ما مى آموزد. الحمد لله رب العالمين : درسى است از بازگشت همه نعمتها و تربيت همه موجودات به الله ، و توجه به اين حقيقت كه همه اين مواهب از ذات پاكش سرچشمه مى گيرد.
الرحمن الرحيم : اين نكته را بازگو مى كند كه اساس خلقت و تربيت و حاكميت او بر پايه رحمت و رحمانيت است ، و محور اصلى نظام تربيتى جهان را همين اصل تشكيل مى دهد.
مالك يوم الدين : توجهى است به معاد، و سراى پاداش اعمال ، و حاكميت خداوند بر آن دادگاه عظيم.
اياك نعبد و اياك نستعين : توحيد در عبادت و توحيد در نقطه اتكاء انسانها را بيان مى كند.
اهدنا الصراط المستقيم : بيانگر نياز و عشق بندگان به مساله هدايت و نيز توجهى است به اين حقيقت كه هدايتها همه از سوى اوست ! سرانجام آخرين آيه اين سوره ، ترسيم واضح و روشنى است از صراط مستقيم راه كسانى است كه مشمول نعمتهاى او شده اند، و از راه مغضوبين و گمراهان جدا است.
نـمازگزار با گفتن (الله اكبر) ابهت همه ابرقدرت ها را مى شكند و خـطـ بـطلان بر همه قدرت هاى طاغوتى, وسوسه هاى ابليس و جاذبه هاى مادى مى كشد.
بـا گفتن (بسم الله) به كار خود قداست و كرامت مى دهد و در خود تـوكـل و وابستگى به قدرت غيبى را ايجاد مى كند و به دنيا اعلام مـى كـنـد قدرتى كه من به او پناه آورده ام, سرچشمه مهربانى ها است.
بـا (الـحـمـدلله) گفتن خود را از اطاعت كردن و بله قربان گفتن انسان هاى سفله و پست رها مى كند.
بـا (رب العالمين) قدرت لايزال خداوندى را بر تمام جهانيان حاكم مى داند.
با (الرحمن الرحيم) تمام هستى را از آن خدا معرفى مى كند.
بـا ايـن جمله بيان مى كند كه نه تنها نعمت هاى مادى خداوند ما را احـاطه كرده بلكه نعمت هاى معنوى خداوند نيز ما را فراگرفته است.
بـا گـفتن (مالك يوم الدين) مسير و آينده را مشخص مى كند و ياد روز سخت دادرسى را در دل زنده مى كند.
تـا ايـن جـا, نمازگزار زمينه براى اظهار بندگى و ابراز نياز و مـددخـواهـى از خدا را فراهم مى كند و بعد از اين مرحله با درك عـظـمـت خـدا و رحـمـتش و ابراز نياز خويش مى گويد: (اياك نعبد وايـاك نـسـتـعـين) تنها مطيع امر تو هستيم نه غلام حلقه به گوش جباران و تنها از تو يارى مى طلبيم.
با گفتن (اهدنا الصراط المستقيم) از خدا طلب هدايت مى كند, چرا كـه با پيمودن اين راه او به تمام هوس ها و افراط و تفريط ها و وسوسه هاى شيطانى پشت پا مى زند.
با گفتن (صراط الذين انعمت عليهم) الگوها را مشخص مى كند.
بـا (غـيـر الـمغضوب عليهم ولا الضالين) به گروه هاى انحرافى كه انسان هاى پاك را اغفال مى كنند, هشدار مى دهد.
بـا ركوع در برابر عظمت پرورگار, اظهار بندگى و اطاعت مى كند و فـروتنى و تواضع و خضوع خود را در برابر عظمت پروردگار نشان مى دهد.
عظمت و اهميت «الْحَمْدُ للهِِ» در روايات:
رسول خدا)صلى الله عليه وآله(درباره ارزش و عظمت حمد و ستايش برخاسته از معرفت سرشار فرمودند: وقتى بنده «الْحَمْدُ للهِِ» مى‌گويد، خداوند او را از نعمت هاى دنيا و آخرت برخوردار مى‌سازد.« بحار الانوار، ج 9، باب 2، حديث 5، ص 295»
ر روايت ديگرى رسول خدا(صلى الله عليه وآله) درباره عظمت «الحمدلله» مى‌فرمايند: لا إِلهَ إِلاَّ اللهُ نِصْفُ الْميزَانِ وَ الْحَمْدُ للهِِ تَمْلاَُهُ؛2 لا اله الاّ الله نيمى از ميزان عمل است و با گفتن الحمد لله ميزان عمل بنده كامل مى‌شود.« شيخ مفيد، الامالى، ص 246، حديث 1»
احادیث و روایات:
امام رضا(ع) فرموده‌اند: خیر و حکمتى که در سوره حمد جمع آمده است. در جاى دیگر قرآن نیست.« علل الشرائع، صدوق،ج ۱، ص ۲۶۰٫»
پیامبر اکرم(ص): قرائت سوره حمد را برابر با قرائت یک سوم قرآن برشمرده‌اند.« بحارالانوار،ج ۸۹، ص ۲۵۹٫»
امام صادق عليه السلام :((رن ابليس اربع رنات اولهن يوم لعن ، و حين اهبط الى الارض ، و حين بعث محمد (صلى اللّه عليه و آله و سلم ) على حين فترة من الرسل ، و حين انزلت ام الكتاب )): ((شيطان چهار بار فرياد كشيد و ناله سر داد نخستين بار روزى بود كه از درگاه خدا رانده شد سپس هنگامى بود كه از بهشت به زمين تنزل يافت ، سومين بار هنگام بعثت محمد (صلى اللّه عليه و آله و سلم ) بعد از فترت پيامبران بود، و آخرين بار زمانى بود كه سوره حمد نازل شد« نورالثقلين جلد اول صفحه 4»
نکته های این بحث: خداوند در آیات ابتدایی سوره حمد خودش را به بندگانش معرفی می کند تا وجودش را بهتر درک کنیم و می فرماید:
«الـحـمـدلله رب العالمين» همه ستایش ها مخصوص پروردگار جهانیان است! اما چرا؟ زیرا همه چیز جز ذات مقدس پروردگار ناقص است و تمام موجودات عالم نقص هایی دارند مانند(خواب, گرسنگی, تشنگی و..) اما خداوند وجودی بی نیاز و کامل دارد و چون هیچ موجودی نیست که نقص نداشته باشد و هیچ موجودی نیست که همه خوبی های عالم را در بر داشته باشد لذا حمد و ستایش تنها مخصوص خداست.
حمد و ستایش واقعی پروردگار یعنی:
1- اعتقاد قلبی به کمال پروردگار
2- اقرار به زبان
3- عمل به دستورات پروردگار
پروردگارا لیاقت بندگیت را به ما عنایت فرما
آمین یا رب العالمین
آياتي كه در طول هفته بايد مطالعه كنيم
پنجشنبه: سوره الحمد آيات 1 تا آخر (صفحه 1)
جمعه: سوره الحجر آيات 85 تا 99 (صفحه 375)
شنبه: سوره یونس آيات 6 تا 15 (صفحه 290)
يكشنبه: سوره المومنون آيات 23 تا 30 (صفحه 485)
دوشنبه: سوره یس آيات 33 تا 46 (صفحه 628)
سه شنبه: سوره ابراهیم آيات35تا 42 (صفحه 365)
چهارشنبه: سوره اعراف آيات 45 تا 51 (صفحه 684)
ثواب قرائت هديه نثار روح مطهر امام علی (ع)
این مطلب را در شبکه های اجتماعی با دیگران به اشتراک بگذارید
