دومين جلسه مهر 90 « توكل يعني چه و متوكل كيست؟ »

اللهُ لا اِلهَ اِلّا هُو وَ عَلَی اللهِ فَلَیَتَوَکََّلِ المُؤمِنُونَ : ( 13 تغابن )
خدا یکتاست که جز او خدایی نیست و مؤمنان در جمیع امور تنها بر او توکل می کنند .

إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِينَ إِذَا ذُكِرَ اللّهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ وَإِذَا تُلِيَتْ عَلَيْهِمْ آيَاتُهُ زَادَتْهُمْ إِيمَانًا وَعَلَى رَبِّهِمْ يَتَوَكَّلُونَ﴿سوره ي انفال آيه ۲﴾ مؤ منان تنها كساني هستند كه هر وقت نام خدا برده شود دلهاشان ترسان مي‏گردد، و هنگامي كه آيات او بر آنها خوانده مي‏شود ايمانشان افزون مي‏گردد و تنها بر پروردگارشان توكل دارند.

- یکی از خصوصیات افراد با ایمان این است که بر خداوند ، در همه ی امور زندگی توکل میکنند . چون ایمان و توکل بر خداوند عامل پیروزی و سعادتمندی در دنیا و آخرت است . در اين جلسه مفهوم و مراحل توكل را باهم بررسي ميكنيم.

 

اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ وَعَلَى اللَّهِ فَلْيَتَوَكَّلِ الْمُؤْمِنُونَ﴿التغابن آيه ۱۳﴾ خداوند كسي است كه هيچ معبودي جز او نيست و مؤ منان بايد فقط بر او توكل كنند.

عده اي عقيده دارند كه كاركرد مذهب فقط جنبه ي رواني دارد. برخي با اين تفكر كه جايگاه توكل در ذهن است و فقط باعث آرامش ذهن ميشود و ديگر هيچ اتفاق يا دخالتي از جانب خدا صورت نميگيرد.

وَيَرْزُقْهُ مِنْ حَيْثُ لَا يَحْتَسِبُ وَمَن يَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ إِنَّ اللَّهَ بَالِغُ أَمْرِهِ قَدْ جَعَلَ اللَّهُ لِكُلِّ شَيْءٍ قَدْرًا﴿سوره ي طلاق آيه ۳﴾ و او را از جائي كه گمان ندارد روزي مي‏دهد، و هر كس بر خداوند توكل كند كفايت امرش را مي‏كند، خداوند فرمان خود را به انجام مي‏رساند، و خدا براي هر چيزي اندازه‏اي قرار داده است.

اما بگفته خداوند، او ما را در اموري كه بر خدا توكل كرديم بما كمك ميكند. اما، اما خدا در كدام مرحله ي كار به ما كمك ميكند و نحوه ي توكل بر خدا چگونه است؟ آيا گفتن جمله اي مانند خدايا توكل بر تو كفايت ميكند؟

جامعه شناسان غربي بر مسلمانان خرده گيري ميكنند كه مسلمانان بسيار خدا محور هستند و اصلا جايگاه انسان مشخص نيست... اما واقعا اينگونه نيست.. شرط اول ما اين است كه حرمت و ارزش انسان را بشناسيم و از نعمتهاي خدا استفاده كنيم، عقل و تمامي نعمتهاي خدا براي اين است كه انسان از موضع قدرت به كارهاي خود بپردازد اما با توكل به خدا.

فَبِمَا رَحْمَةٍ مِّنَ اللّهِ لِنتَ لَهُمْ وَلَوْ كُنتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لاَنفَضُّواْ مِنْ حَوْلِكَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَشَاوِرْهُمْ فِي الأَمْرِ فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ عَلَى اللّهِ إِنَّ اللّهَ يُحِبُّ الْمُتَوَكِّلِينَ ﴿سوره آل عمران آيه ۱۵۹﴾ به (بركت) رحمت الهي، در برابر آنها ( مردم) نرم (و مهربان شدي)! و اگر خشن و سنگدل بودي، از اطراف تو، پراكنده مي‏شدند. پس آنها را ببخش و براي آنها آمرزش ‍ بطلب! و در كارها، با آنها مشورت كن! اما هنگامي كه تصميم گرفتي، (قاطع باش! و) بر خدا توكل كن! زيرا خداوند متوكلان را دوست دارد.

اما معنی توکل و وکیل قرار دادن خدا در امور زندگی و کارها این نیست که انسان سعی و تلاش نکند و حل آنها را به خداوند واگذار کند.

(بلکه توکل یعنی : سخت کوشی و تلاش نه تنبلی)
- متوکل یعنی کسی که از دست و بازو و عقل و خردی که خداوند به او عطا کرده نهایت استفاده را می کند و خالصانه از خداوند می خواهد که در مشکلات و کارها و امور زندگی آنجایی که از حد و توان او خارج است به او یاری و کمک رساند .
و خداوند که وکیلی مقتدر و داناست مشتاقانه به چنین بندگانی یاری می رساند . یادمان باشد خداست که ما را به راه سعادت هدایت کرده و خدایی که هدایت کرده ، حمایت هم می کند ، پس تنها بر او توکل کنیم. (توکلی دور از افراط و تفریط)

وَلَقَدْ كَرَّمْنَا بَنِي آدَمَ وَحَمَلْنَاهُمْ فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَرَزَقْنَاهُم مِّنَ الطَّيِّبَاتِ وَفَضَّلْنَاهُمْ عَلَى كَثِيرٍ مِّمَّنْ خَلَقْنَا تَفْضِيلًا﴿سوره االاسرا آيه ۷۰﴾ ما بني آدم را گرامي داشتيم و آنها را در خشكي و دريا (بر مركبهاي راهوار) حمل كرديم، و از انواع روزيهاي پاكيزه به آنها روزي داديم، و بر بسياري از خلق خود برتري بخشيديم.

اولين قدم در توكل اين است كه ارزش خود را بكار ببريم. پس بدانيم كه كنار مهارت استفاده از خدا ميبايست مهارت استفاده از خودمان را هم بكار ببريم.

نكته اي درباره استخاره: استخاره جايگاه خاصي دارد، اما بعد از تلاش و زحمت و... اگر هنوز ناتوان و گمراه بوديم از خدا بكمك استخاره راهنمايي بخواهيم.

وَإِلَى ثَمُودَ أَخَاهُمْ صَالِحًا قَالَ يَا قَوْمِ اعْبُدُواْ اللّهَ مَا لَكُم مِّنْ إِلَهٍ غَيْرُهُ هُوَ أَنشَأَكُم مِّنَ الأَرْضِ وَاسْتَعْمَرَكُمْ فِيهَا فَاسْتَغْفِرُوهُ ثُمَّ تُوبُواْ إِلَيْهِ إِنَّ رَبِّي قَرِيبٌ مُّجِيبٌ ﴿سوره هود آيه ۶۱﴾ و به سوي (قوم) ثمود برادرشان صالح را فرستاديم، گفت: اي قوم من! الله را پرستش كنيد كه معبودي جز او براي شما نيست، او است كه شما را از زمين آفريد و آبادي آنرا به شما واگذار نمود، از او آمرزش بطلبيد سپس به سوي از باز گرديد كه پروردگارم (به بندگان خود) نزديك و اجابت كننده (تقاضاهاي آنها) است.

خداوند آبادي زمين را بما واگذار كرده خودتان از مفهوم اين آيه چه برداشتي ميكنيد؟

قَالُواْ يَا مُوسَى إِنَّا لَن نَّدْخُلَهَا أَبَدًا مَّا دَامُواْ فِيهَا فَاذْهَبْ أَنتَ وَرَبُّكَ فَقَاتِلا إِنَّا هَاهُنَا قَاعِدُونَ ﴿سوره مائده آيه ۲۴﴾ (بني اسرائيل) گفتند اي موسي تا آنها در آنجا هستند ما هرگز وارد آن نخواهيم شد، تو و پروردگارت برويد و (با آنان) جنگ كنيد، ما همينجا نشسته‏ايم!!

مفهوم توكل را چه زيبا براي ما شرح ميكند... كنايه خدا به عده اي كه توكل را كاملا اشتباه متوجه شده اند... يكي از عوامل عقب ماندگي اين است كه ما هم مانند قوم موسي در كارهاي خود عقب مياستيم و منتظر اقدام خدا ميمانيم! نبايد آستين بالا زد؟!

چرا اشتباه مفهوم توكل را استفاده ميكنيم؟ يكي از 27 موردي كه استاد مطهري عامل عقب ماندگي مسلمانان دانسته استفاده نادرست از مفهوم توكل است. حضرت رسول در جنگ خندق بكمك مشورت (و صد البته ياري خدا) به پيروزي رسيد.

براي توكل دو بازو نياز است:

1- مهارت استفاده از توانايي هاي خود

2- مهارت استفاده از لطف خدا

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ اسْتَعِينُواْ بِالصَّبْرِ وَالصَّلاَةِ إِنَّ اللّهَ مَعَ الصَّابِرِينَ ﴿سوره بقره آيه ۱۵۳﴾ اي افراد با ايمان از صبر (و استقامت) و نماز (در برابر حوادث سخت زندگي) كمك بگيريد (زيرا) خداوند با صابران است

وَأَن لَّيْسَ لِلْإِنسَانِ إِلَّا مَا سَعَى ﴿سوره نجم آيه ۳۹﴾ و اينكه براي انسان بهره‏اي جز سعي و كوشش او نيست.

 

آيات مرتبط با موضوع براي قراعت روزانه در ايام هفته. هرشماره براي يك روز

1 : سـوره الانفال آیـات  1 تا 10 ( صفحه 247 )
2 : سـوره الشوری آیـات 36 تا 48 ( صفحه  695 )
3 : سـوره النحل آیـات  97 تا  111 ( صفحه 392)
4 : سـوره ابراهیم آیـات  9 تا 12 ( صفحه 360 )
5 : سـوره النحل آیـات  40 تا 50  ( صفحه 382 )
6 : سـوره الانفال آیـات  48 تا 55 ( صفحه  255 )
7 : سـوره التغابن آیـات 8 تا 18  (صفحه 802 )

* حضرت محمد (ع) : منبع علوم حدیث قم  
هر که دوست دارد نیرومند ترین مردم باشد ، باید در همه حال بر خداوند متعال توکل کند.
* حضرت محمد (ع) : منبع علوم حدیث قم  
توکل بر خداوند متعال مایه ی نجات از هر بدی و محفوظ ماندن از هر دشمنی است
*امـام عـلـی (ع) : منبع علوم حدیث قم  
آن که در کارها به خدا توکل کند ، مغلوب نشود و آن که بر خدا توسل جوید شکست نخورد.
*در بنی اسرائیل زاهدی از شهر بیرون شد ، در غاری نشست ، که توکل می کنم تا روزی من برسد ، یک هفته برآمدو هیچ گشایش پدید نیامد و به هلاک نزدیک گشت ، وحی آمد به پیغامبر روزگار که آن زاهد را گوی :
به عزت من که تا به شهر نشوی و در میان مردم نروی و تلاش و همت نکنی تو را روزی ندهم.                  منبع علوم حدیث قم  
* حضرت محمد (ع) : منبع علوم حدیث قم  
هر که بر خدا توکل کند ، دشواری ها برای او آسان شود و اسباب آسایش برایش فراهم گردد.