دومين جلسه بهمن 90 « اخلاق »

لَقد لَکُم فی رَسوُلِ اللهِ اُسوَهُ حَسَنَهُ لَمِن کانَ یَرجوَا اللهَ وَ الیَومَ الاخِرَ وَ ذَکَرَ اللهَ کَثیرا

البته شما را در اقتدای به رسول خیر و سعادت بسیار است برای آنکس که بثواب و روز قیامت امیدوار باشد و یاد خدا بسیار کند (الاحزاب آیه 21)

خداوند در قرآن کریم به مؤمنان دستور داده که سیره ی اخلاقی پیامبر را در زندگی خود الگو قرار بدهند و می فرماید  کسانی می توانند پیامبر را الگوی خود قرار بدهند که قلبشان سرشار از ایمان و یاد خدا باشد ..... !
در میان صفات و ویژگی‌های بی شمار پیامبر، خداوند در قرآن بر اخلاق آن حضرت تکیه و تأکید کرده و اخلاق آن حضرت را خُلق عظیم شمرده است. ( سوره قلم آیه  4)
خداوند می خواهد با الگو قراردادن اخلاق و رفتار آن حضرت در کنار ایمانمان، اخلاق و رفتارمان نیز با اوصاف آن حضرت همسو و هماهنگ باشد.

پس بیائیم این الگوی الهی را که خداوند در قرآن کریم او را رحمتی برای همه ی عالم توصیف کرده، در همه ی ابعاد اخلاقی و رفتاری الگو قرار بدهیم تا به رضایت خدا و رستگاری در سرای آخرت دست پیدا کنیم.

مـهـارتـهـا و تـکـنـیـکـهـا:

( نمونه هایی از خلق و خوی رسول الله (ص)  در مسائل اجتماعی )

1 . امانتداری :

از خصلت های بسیار زیبا و پسندیده ی رسول خدا امانتداری اوست که باید به آن اقتدا کنیم . حضرت محمد (ص ) در امانتداری آنچنان شهره بود که حتی دشمنانش او را با لقب امین می شناختند . خداوند هم در قرآن کریم یکی از صفات مؤمنان را ، رعایت امانت دانسته و می فرمایند : مؤمنان کسانی هستند که امانتها و پیمان خویش را رعایت کنند . ( سوره مؤمنون آیه   8 )
اما امانت داری فقط بازگرداندن اشیاء به صاحبش محسوب نمی شود بلکه امانتداری بسیار وسعت دارد .
کتاب خدا امانتی الهی است که به ما سپرده شده و با متروک کردن این کتاب در آن خیانت کرده ایم . عترت ( ع ) امانتی الهی است که با اقتدا نکردن و بی احترامی به آنها در آن خیانت کره ایم .و در هر شغلی که فعالیت می کنیم اگر در انجام آن سهل انگاری کنیم و وظیفه ی مان را در قبال ارباب رجوع صحیح انجام ندهیم در امانتی که به ما سپرده شده خیانت کرده ایم . مثلاً مریض در دست طبیب امانت است، ماشینی که به تعمیر گاه بُرده می شود نزد تعمیرکار امانت است و .... !

حضرت رسول (ص ) می فرمایند: (امالی صدوق ص 516)
کسی که در دنیا به امانتی که بر او سپرده شده خیانت کند و آن را به صاحبش بازنگرداند و آنگاه بمیرد، بر دین من نمرده است و با خدا دیدار می کند در حالی که خداوند بر او خشمگین است.

2 . گذشت و بخشش:

انسانهای ضعیف پیوسته در فکر انتقام جوئی و مقابله به مثلند اما صاحبان روح های بلند ، گذشت و بخشش را شیوه خود قرار می دهند ، یکی از خصوصیات اخلاقی پیامبر این بود که هرگز بدی را با بدی پاسخ نمیداد و خصلت انتقام و کینه را به روحیه ی عفو و بخشش تبدیل ساخته بود . سیره نویسان نوشته اند رسول خدا (ص ) در هر مجلسی به عفو دیگران فرمان می داد و می فرمود همدیگر را ببخشید تا کینه هایتان از میان برخیزد . ضمن اینکه گذشتن و بخشیدن خطاهای دیگران از ارزشهای بزرگ اخلاقی نزد خداوند به شمار می رود ، چنانچه خداوند در قرآن می فرماید ( عفو و گذشت پیشه کنید و در گذرید ، آیا دوست نمیدارید که خداوند شما را ببخشد ؟ و خداوند آمرزنده و مهربان است) (سوره نور آیه 22)
پس کسی که دیگران را می بخشد و کینه به دل نمی گیرد به بخشش الهی نزدیک تر است ، چرا که عفو و چشم پوشی از خطاهای دیگران کنار اینکه روح انسان را متعالی می کند وسیله ی جلب رحمت الهی نیز هست .
رسول خدا فرموده اند : آیا شما را خبر دهم که بدترینتان کدام است ؟ کسی که از اشتباه دیگران در نمی گذرد ، پوزش او را نمیپذیرد و از لغزش هایش چشم پوشی نمی کند . پس ببخشیم تا بخشیده شویم ...!

3 . عفت در کلام :

یکی دیگر از نشانه های اخلاق نَبَوی سلامت زبان و پرهیز از لغویات است ، پیامبر افراد را با بهترین لقب ها صدا می کردند و از لغویات زبانی بسیار پرهیز داشتند . و می فرمودند : آگاه باشید که بد دهنی نشانه ی فرومایگی ست ، چرا که انسان اگر پاداشی نزد خداوند کسب کند با استفاده از زبان است و اگر انسان عذابی هم شود به خاطر زبان است ، رعایت این خصوصیات اخلاقی به حدی مهم است که خداوند در قرآن کریم یکی از نشانه های مؤمن بودن را دور بودن زبان از لغویات معرفی می کند و می فرمایند مؤمنان کسانی هستند که از لغو و سخن باطل اعراض و احتراز می کنند. (سوره مؤمنون آیه 3)

اما عفت در کلام جلوه های مختلفی دارد که از جمله آنها:

1 . پرهیز از به زبان آوردن الفاظ رکیک در معاشرت با مردم

2 . پرهیز از مسخره کردن دیگران

3 . پرهیز از دشنام دادن

4 . پرهیز از صدا کردن دیگران با لقبهای زشت ....

پس به این 3 صفت اخلاقی حضرت رسول ( ص ) اقتدا کنیم و یادمان باشد که اعتقاد به خدا و رسول به تنهایی کافی نیست ، عمل به دستورات و اقتدا لازم است . پس عمل کنیم تا ایمان و اعتقادمان را به خداوند ثابت کنیم.

* پـیـامـبر اکـرم ( ص ) : امالی صدوق ص 516
کسی که در دنیا خیانت کند و آن را به صاحبش برنگرداند، بر دین من نمرده است و با خدا دیدار می کند در حالی که بر او خشمگین است.

* پـیـامـبـر اکـرم ( ص ) : بحارالانوار ج 75 ص 172
از ما نیست کسی که امانت را کوچک بشمارد و از آن مواظبت نکند و در معرض تلف شدن قرار بدهد.

* پـیـامـبـر اکـرم ( ص ) : نهج الفصاحه ،ج 205
هرگاه در برادر ( دینی ) خود سه صفت دیدی به او امیدوار باش:حیا ، امانتداری و راستگویی.

* پـیـامـبـر اکـرم ( ص ) : بحارالانوار ج 75
آیا شما را خبر دهم بدترینتان کدام است ؟ کسی که از اشتباه دیگران نمیگذرد ، پوزش را نمیپذیرد و از لغزش چشم پوشی نمیکند.

* پـیـامـبـر اکـرم ( ص ) : بحارالانوار ج 75
هر کس با تو قطع رابطه کرد تو با او رابطه برقرار کن ، اگر تو را محروم کرد تو به او عطا کن و اگر به تو ظلم نمود تو او را عفو نما.

* پـیـامـبـر اکـرم ( ص ) : بحارالانوار ج 75
آگاه باشید که بد دهنی ، نشانه ی فرومایگی است.

ثـمـره حـفـظ زبـان:

 

شخصی به پیامبر (ص) عرض کرد: مرا راهنمایی کن !پیامبر (ص) فرمودند: زبان خود را کنترل کن .بار دیگر آن شخص گفت : مرا راهنمایی کن! پیامبر (ص) همان جواب را بیان فرمودند. بار سوم تقاضای راهنمایی کرد .پیامبر (ص) باز هم فرمودند: زبانت را کنترل کن .عرض کرد: آیا این مسئله آنچنان مهم است که در سه بار مرا به آن توصیه فرمودی ؟پیامبر (ص) فرمودند: وای برتو! آیا جز آثار زبان ، انسان را با صورت درون شعله های دوزخ می افکند ؟!

بـهـتـریـن و بـدتـریـن:

 

لقمان حکیم که از بیهوده گویی خواجه سخت ناراحت بود، به دنبال فرصت بود که او را بیدار کند. روزی مهمانی گرامی بر خواجه وارد شد. به لقمان گفت که گوسفندی ذبح کند و از بهترین اعضای آن غذایی مطبوع درست کند. لقمان از زبان و دل گوسفند غذایی درست کرد و بر سفره گذاشت. روز دیگر خواجه گفت: گوسفندی را ذبح کن و از بدترین اعضای آن غذایی درست کند. این بار نیز غذایی از دل و زبان گوسفند آماده کرد. خواجه از کار او متحیر شد، پرسید: چگونه است که این دو عضو، هم بهترین و هم بدترین اعضا هستند؟ لقمان گفت: ای خواجه ! دل و زبان، مؤثرترین اعضا در سعادت و شقاوت هستند ،چنانچه دل را منبع فیض نور گردانی و زبان را در راه نشر معرفت و اصلاح بین مردم در آوری ، بهترین اعضا و هرگاه دل به ظلمت فرو رود و کانون کینه و عناد گردد و زبان به غیبت و فتنه انگیزی آلوده شود از بدترین اعضا خواهند بود. خواجه از این سخن پند گرفت و از آن پس به اصلاح خویش بر آمد.

 

1 : سـوره الاحزاب آیـات  21 تا 31( صفحه 596 )
2 : سـوره یس آیـات 1  تا 12 ( صفحه  625 )
3 : سـوره المؤمنون آیـات1 تا  11 ( صفحه 483 )
4 : سـوره النور آیـات  14 تا 22 ( صفحه 497 )
5 : سـوره الحجرات آیـات  10 تا 18  ( صفحه 739 )
6 : سـوره الانعام آیـات  158 تا 165 ( صفحه  208 )
7 : سـوره البقره آیـات 81 تا 86  (صفحه 17 )