سومين جلسه دي 90 « روش تدبر در آيات قرآن كريم »

کِتابٌ اَنزَلناهُ اِلَیکَ مُبارَکٌ لِیَدَّبَّرُوا ایاتِه وَ لِیَتَذَکَّرَ اُولوُا الَالبابِ

کتابی مبارک و عظیم الشانست که بر تو نازل کردیم تا امت در آیاتش تفکر کنند و صاحبان مقام عقل متذکر حقایق آن شوند. (سوره ص آيه29)

قرآن کتابی پُر محتوا و مبارک است که علم و آگاهی به معارف و نکات آن راهی برای رسیدن به قُرب خداست و کسانی که در آیات قرآن تدبر داشته باشند .
تدبّر یعنی عمیق شدن در آیات و تلاش برای بدست آوردن مفهوم اصلی آیه ...!

بهتراست قبل از شروع بحث به اين آيه كه كنايه اي است از جانب خدا به انسان‌ها دقت كنيم:

أَفَلَا يَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أَمْ عَلَى قُلُوبٍ أَقْفَالُهَا ﴿سوره محمد آيه ۲۴﴾ آيا آنها در قرآن تدبر نمي‏كنند؟ يا بر دلهايشان قفل نهاده شده است.

برای بدست آوردن مفهوم اصلی آیات شیوه هایی وجود دارد که از جمله آنها می توان به این شیوه اشاره کرد:

 

مهارتها و تکنیکهاي شیوه تدبّر در آیات قرآن كريم:

 

هر آیه ای از قرآن کریم را که که تلاوت می کنید دارای یک هدف اصلی و ده ها هدف فرعی می باشد. هنگام خواندن آیات باید سعی کنید، ابتدا هدف اصلی آیه را شناسایی کنید. چرا که مهمترین وظیفه ی ما درک مقصود اصلی خداوند از نزول آیه می باشد، شناسائی هدف اصلی آیه به این صورت است که در بین کلمات هر آیه، کلمه ای وجود دارد که مفهوم کل آیه وابسته به وجود آن کلمه می باشد که اگر آن کلمه را از آیه حذف کنیم آیه مفهوم دقیق و مشخصی ندارد .
یادمان باشد که هدف از نزول قرآن تدبّر در آیات آن است نه تبرک جستن به ظاهر آن.

امام علی (ع ) می فرمایند: بحارالانوار ج 77       بدانید در قرآن خواندنی که با تدبر همراه نباشد خیری نیست.

تشريج مفاهيم:

مثال براي هدف اصلي: فرض كنيد شخصي سر زده به منزل شما آمده و شروع به صحبت مي‌كند از آبوهوا يا اخبار روز و صحبتهاي ديگر... اما دائما اين ذهن شما را مشغول مي‌كند كه قاعدتا هدف اصلي آن شخص از سر زده آمدن به منزل شما اين نبود كه صحبت از آب و هوا و.. كند. براي پيدا كردن هدف اصلي آيه بايد دقت داشته باشيم كه غرق در تاريخ و وقايع نشويم و در آيه گم نشويم... دنبال مفهوم و منظور خدا از اين آيات باشيم.

آيات تشكيل شده از چندين كلمه، مفهوم اصلي آيه وابسته به يكي از اين كلمات است. مثال: شخصي پشت ويترين مغازه نوشته است: لطفا به شيشه دست نزنيد. اگر كلمه اصلي را از آيه حذف كنيد آن آيه مفهوم دقيقي به ما نمي‌رساند. درمثال قبل اگر كلمه شيشه را حذف كنيد جلمه مفهومي به ما نمي‌رساند... لطفا --- دست نزنيد!!

كلمه اي كه نقش اصلي آيه را به عهده دارد مانند نخ تسبيح است كه تمام دانه ها به او متصل شده اند.. وقتي كه نخ آيه باشد تمام دانه ها تشكيل تسبيح مي‌دهند اما اگر نخ تسبيح نباشد تسبيحي هم وجود ندارد...

براي تمرين به آيات زير دقت كنيد و سعي كنيد خودتان تشخيص بدهيد كه مفهوم اصلي آيه چيست:

وَلَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَيْءٍ مِّنَ الْخَوفْ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِّنَ الأَمَوَالِ وَالأنفُسِ وَالثَّمَرَاتِ وَبَشِّرِ الصَّابِرِينَ ﴿سوره بقره آيه ۱۵۵﴾ قطعا همه شما را با چيزي از ترس، گرسنگي، زيان مالي و جاني، و كمبود ميوه‏ها آزمايش مي‏كنيم و بشارت ده به استقامت كنندگان!

تك تك كلمات را در نظر گرفته و سپس بعد از حذف يك كلمه از جمله بررسي مي‌كنيم كه آيا كل مفهوم ناقص شده يا خير، نخ آيه در اين آيه آزمايش است، اكنون كه متوجه نخ اصلي آيه شده‌ايم مي‌توانيم به مفايهم بيشتر برسيم: خداوندا موارد آزمايش من چيست؟ قطعا همه شما را با چيزي از ترس، گرسنگي، زيان مالي و جاني، و كمبود ميوه‏ها. خداوندا چگونه در آزمايش سربلند شوم: بشارت ده به استقامت كنندگان(صابرين)!

أَحَسِبَ النَّاسُ أَن يُتْرَكُوا أَن يَقُولُوا آمَنَّا وَهُمْ لَا يُفْتَنُونَ ﴿سوره عنكبوت آيه ۲﴾ آيا مردم گمان مى‏برند كه رهايشان كنند كه [به زبان‏] بگويند ايمان آورده‏ايم و ايشان را نمي‌آزمايند؟

اي انساني كه هرچه تلاش مي‌كني به در بسته مي‌خوري، اي انساني كه به فقر دچار شدي و اي انساني كه دچار انواع مشكلات شدي... شايد در آزمايش خداوندي... برخي از ما نياز داريم مانند دانه گندم بايد خورد شويم و سپس خمير.. و در انتها به حرارت آتش را بچشيم تا عاقب بخير شويم و به بركتي مانند نان تبديل شويم.

خواندن يك خط قرآن و متوجه شدن منظور خدا والا تر از آن است كه قرآن را ختم كنيم و متوجه مفهوم و منظور خداوند نشويم.

مجددا خود را امتحان كنيم. كليد اصلي آيه زير چيست؟

وَأَنذِرْهُمْ يَوْمَ الْحَسْرَةِ إِذْ قُضِيَ الْأَمْرُ وَهُمْ فِي غَفْلَةٍ وَهُمْ لَا يُؤْمِنُونَ ﴿سوره مريم آيه ۳۹﴾ آنها را از روز حسرت (روز رستاخيز كه براي همه مايه تاسف است) بترسان، روزي كه همه چيز پايان مييابد در حالي كه آنها در غفلتند و ايمان نمي‏آورند.

اون روز، روز حسرت خوردنه. اگه مراقب نباشيم حتما حسرت بزرگي به دوش ماست.. توي اون روز ميگيم اي كاش قبل از تموم شدن فرصت توبه مي‌كردم، اي كاش فرصت داشتم و ايمان مي‌آوردم... اما حالا كه متوجه هدف اصلي شديم بايد آن را بشكافيم: حسرت دقيقا چيست و منظور و مفهوم و خواسته خدا از بيان آن چيست، تكليف ما چيست؟ آيا تا كنون حسرت خورده‌ايد؟ اي كاش درس مي‌خوندم... اي كاش فلان كار رو نمي‌كردم... در آيه زير خداوند مي‌خواهد حسرت را به ما نشان بدهد:

وَوُضِعَ الْكِتَابُ فَتَرَى الْمُجْرِمِينَ مُشْفِقِينَ مِمَّا فِيهِ وَيَقُولُونَ يَا وَيْلَتَنَا مَالِ هَذَا الْكِتَابِ لَا يُغَادِرُ صَغِيرَةً وَلَا كَبِيرَةً إِلَّا أَحْصَاهَا وَوَجَدُوا مَا عَمِلُوا حَاضِرًا وَلَا يَظْلِمُ رَبُّكَ أَحَدًا ﴿سوره كهف آيه ۴۹﴾ و كتاب (كتابي كه نامه اعمال همه انسانها است) در آنجا گذارده مي‏شود، اما گنهكاران را مي‏بيني كه از آنچه در آن است ترسان و متوحش اند، و مي‏گويند: اي واي بر ما! اين چه كتابي است كه هيچ عمل كوچك و بزرگي نيست مگر اينكه آنرا شماره كرده است ؟ و همه اعمال خود را حاضر مي‏بينند، و پروردگارت به احدي ظلم نمي‏كند.

ضبط عمل را خداوند با حسرت در اين آيه با كلمه وَيْلَتَنَا نشان مي‌دهد برزبان مي‌آورند. اي واي بر ما! خودمان را در آن لحظه تصور كنيم... خداوند فرموده گنهكار، نه اينكه فقط كافران.. اعمال به اندازه غبار را بايد جوابگو باشيم..

آيات 27 تا 29 سوره فرقان: و به خاطر بياور روزي را كه ظالم دست خويش را از شدت حسرت به دندان مي‏گزد و مي‏گويد: اي كاش با رسول خدا راهي برگزيده بودم. اي واي بر من! كاش فلان (شخص گمراه) را دوست خود انتخاب نكرده بودم! او مرا از ياد حق گمراه ساخت، بعد از آنكه آگاهي به سراغ من آمده بود، و شيطان هميشه مخذول كننده انسان بوده است.

اين لحظه براي همگي ما با درجات مختلف بوقوع مي‌پيوندد.. اي واي بر من..!

پس زماني كه متوجه كليد اصلي آيه شديم بايد درباره آن تحقيق كنيم.. چه بهتر است كه از تفاسير معتبر استفاده كنيم و از تفسير به راي دوري كنيم

وَالَّذِينَ إِذَا ذُكِّرُوا بِآيَاتِ رَبِّهِمْ لَمْ يَخِرُّوا عَلَيْهَا صُمًّا وَعُمْيَانًا ﴿سوره فرقان آيه ۷۳﴾ (بندگان خاص خدا) آنها كساني هستند كه هر گاه آيات پروردگارشان به آنها گوشزد شود كر و كور روي آن نمي‏افتند!

سوره النسا آيه يك: اى مردم از پروردگارتان پروا كنيد، همو كه شما را از يك تن يگانه بيافريد و همسر او را هم از او پديد آورد و از آن دو مردان و زنان بسيارى پراكند، و از خدايى كه به نام او پيمان مى‏بنديد يا سوگند مى‏دهيد، همچنين از گسستن پيوند خويشاوندان پروا كنيد، چرا كه خداوند [ناظر و] نگاهبان شماست‏

آيا اعمالي كه از ما ضبط و ثبت شده و باعث حسرت ما مي‌شود را مي‌توان جبران كرد يا از بين برد ويا اصلاح كرد؟

وَأَنِيبُوا إِلَى رَبِّكُمْ وَأَسْلِمُوا لَهُ مِن قَبْلِ أَن يَأْتِيَكُمُ الْعَذَابُ ثُمَّ لَا تُنصَرُونَ ﴿سوره الزمر آيه ۵۴﴾ و به درگاه پروردگارتان بازگرديد، و در برابر او تسليم شويد، پيش ‍ از آنكه عذاب به سراغ شما آيد سپس از سوي هيچكس ياري نشويد.

وَاتَّبِعُوا أَحْسَنَ مَا أُنزِلَ إِلَيْكُم مِّن رَّبِّكُم مِّن قَبْلِ أَن يَأْتِيَكُمُ العَذَابُ بَغْتَةً وَأَنتُمْ لَا تَشْعُرُونَ ﴿سوره الزمر آيه ۵۵﴾ و از بهترين دستوراتي كه از سوي پروردگارتان بر شما نازل شده پيروي كنيد، پيش از آنكه عذاب (الهي) ناگهاني به سراغ شما آيد در حالي كه از آن خبر نداريد.

 

* امـام عـلـی ( ع ) : بحارالانوار
بدانید که در قرآن خواندنی که با تدبّر همراه نباشد، خیری نیست، خیری نیست، بدانید که در عبادتی که با فهم و اندیشه توام نباشد، خیری نیست.
* پـیـامـبـر اکـرم ( ص ) : کنزل العمال
بدانید هر کس قرآن را بیاموزد و به دیگران آموزش دهد و به آنچه در قرآن است عمل کند ، من جلو دار و راهنمای او به سوی بهشت هستم.
* پـیـامـبـر اکـرم ( ص ) : کنزل العمال
فرزندم از خواندن قرآن غافل مباش، زیرا که قرآن دل را زنده می کند و از فحشا ء و زشتی و ستم باز می دارد.
* پـیـامـبـر اکـرم ( ص ) : جامع الاخبار
اگر زندگی سعادتمندان، مرگ شهیدان، نجات روز حسرت ( قیامت )، سایه روز سوزان و هدایت در روزگمراهی را می خواهید ، قرآن را یاد بگیرید که آن سخن خدای مهربان است و سپری است در مقابل شیطان و سنگینی در ترازوی اعمال.
* پـیـامـبـر اکـرم ( ص ) : بحارالانوار
راست ترین سخن، رساترین پند و زیباترین حکایت، کتاب خدا ( قرآن ) است.
* پـیـامـبـر اکـرم ( ص ) : وسائل الشیعه
هر کس برای کسب رضایت خدا و آگاهی در درین قرآن بیاموزد، ثوابی مانند همه آنچه که با فرشتگان و پیامبران و رسولان داده شده، برای اوست.
* امام صادق ( ع ) : کافی ج 2
هر کس حقیقت را از طریق قرآن نشناسد ، از فتنه ها برکنار نمی ماند .

( مسابقه قرآنی تلاوت نور )

سوال شماره 1 :
با عنایت به قرآن کریم سوره نور آیه 33 لطفاً مفهوم اصلی را در آیه مورد نظر پیدا کنید
( وَ لیَستَعفِفِ الَّذینَ لا یَجِدُونَ نِکاحًا حَتّی یُغنیِهَُمُ اللهُ مِن فَضلِه )              
سوال شماره 2 :
با عنایت به قرآن کریم سوره نور آیه 32 لطفاً مفهوم اصلی را در آیه مورد نظر پیدا کنید

تـلاوت نـور ( قـرائت آیـات قـرآن در این هفته )
1 : سـوره ص آیـات  27 تا 40( صفحه 648 )
2 : سـوره محمد آیـات 21 تا 33 ( صفحه  728 )
3 : سـوره مریم آیـات  12 تا  22 ( صفحه 434 )
4 : سـوره مؤمنون آیـات  5 تا 11 ( صفحه 483 )
5 : سـوره عنکبوت آیـات  27 تا 32  ( صفحه 563 )
6 : سـوره البقره آیـات  18 تا 26 ( صفحه  32 )
7 : سـوره النساء آیـات 1 تا 17  (صفحه 106 )